Składki na ubezpieczenia społeczne

Podleganie składkom na ubezpieczenie społeczne może mieć charakter obowiązkowy lub dobrowolny. Obowiązkowo składkom podlegają wszystkie najczęściej występujące rodzaje dochodów - obejmują one m.in. prowadzących działalność gospodarczą, pracowników, osoby świadczące usługi na podstawie umowy zlecenia, osoby wykonujące wolny zawód.

Składki na ubezpieczenia społeczne, stanowiące główne obciążenie fiskalne, dotyczą ubezpieczenia emerytalnego, rentowego, chorobowego i wypadkowego. Niezależnie od tych składek występują jeszcze składki: na ubezpieczenie zdrowotne, na Fundusz Pracy (FP), Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych (FGŚP) i Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON).

Wysokość składek na poszczególne rodzaje ubezpieczeń wynosi:

• emerytalne - 19,52%
• rentowe - 6%
• chorobowe - 2,45%
• wypadkowe 0,67-3,33%

Począwszy od roku składkowego rozpoczynającego się od 1.04.2006 r., stopa procentowa składki na ubezpieczenie wypadkowe dla płatników składek, którzy byli zobowiązani i przekazali informację ZUS IWA za trzy kolejne ostatnie lata kalendarzowe jest ustalona przez Zakład. O jej wysokości Zakład zobowiązany jest powiadomić płatników w terminie do 20 kwietnia danego roku.

Szczegółowe zasady ustalania składek na ubezpieczenie wypadkowe zawiera poradnik pt. "Ustalanie stopy procentowej składki na ubezpieczenie wypadkowe.", na stronach internetowych ZUS www.zus.pl.

• prowadzący działalność gospodarczą
• członkowie rodziny prowadzącego działalność jeśli z nim współpracują i zamieszkują
• pracownicy
• wykonujący wolny zawód, artyści, twórcy

Deklaracje
Przepisy przewidują różne rodzaje deklaracji ZUS, które składa prowadzący działalność. Deklaracje te mają charakter dokumentów zgłoszeniowych (składanych przy rozpoczęciu opłacania składek) oraz dokumentów rozliczeniowych (składanych co miesiąc do ZUS-u).

Główne deklaracje to:

• ZUS ZUA - deklaracja zgłoszeniowa osoby ubezpieczanej
• ZUS ZFA - deklaracja zgłoszeniowa płatnika składek - osoby fizycznej
• ZUS DRA - deklaracja rozliczeniowa
• ZUS RCA - miesięczny raport imienny o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach.

Prowadzący działalność może składać tylko deklaracje ZUS DRA. Jeśli zatrudnia pracowników składa razem z nią ZUS RCA i/lub ZUS RSA. Oprócz deklaracji do ZUS, pracodawca powinien co miesiąc wręcząć pracownikowi raport ZUS RMUA.

Pracownicy
Prowadzący działalność, jeśli zatrudnia pracowników musi też za nich odprowadzać składki. W przypadku pracowników, występują obowiązkowo wszystkie składki na ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe). Podstawą do naliczania składek jest przychód pracownika tzn. wynagrodzenie brutto. Nie nalicza się składek od zasiłków chorobowych i wynagrodzenia za czas choroby pracownika (do 33 dnia choroby).

Ciężar ponoszenia składek jest podzielony pomiędzy pracownika i pracodawcę (płatności składek za pracownika dokonuje pracodawca, ale składki te są odliczane z wynagrodzenia pracownika). Pracownik finansuje: połowę składki na ubezpieczenie emerytalne (tj. 9,76%), w części ubezpieczenie rentowe (tj. 1,5%) oraz w całości składkę na ub. chorobowe (tj. 2,45%). Pracodawca finansuje: połowę składki na ubezpieczenie emerytalne (9,76%), w części ubezp. rentowe (4,5%) oraz w całości składkę na ubezpieczenie wypadkowe (0,67-3,33%). W sumie, obciążenie z tytułu składek pracownika i pracodawcy w stosunku do wynagrodzenia brutto wynosi (w zależności od stawki ubezpieczenia wypadkowego) 28,64-31,30%

Zapłacone składki podlegają odliczeniu od dochodu dla potrzeb opodatkowania podatkiem dochodowym. Oznacza to, że nie płaci się podatku od kwot składek (składki są odliczane przed obliczaniem zaliczki).

W trakcie urlopu wychowawczego i urlopu macierzyńskiego również pobierane są składki na ubezpieczenie społeczne. Składki te finansuje budżet Państwa (pod warunkiem, że osoby pobierające zasiłki nie podlegają ubezpieczeniu z innego tytułu). Składki dla bezrobotnych finansują powiatowe urzędy pracy z Funduszu Pracy.

Umowa zlecenia, o dzieło
W przypadku umów zlecenia, od 14 stycznia 2000 roku obowiązują zmienione zasady w odniesieniu do składek na ubezpieczenie społeczne.

Obecnie dochód z umowy zlecenia traktuje się tak jak dochód ze stosunku pracy, gdzie występuje generalna zasada obowiązkowego podlegania składkom. Szczegółowe zasady wyglądają następująco:

• jeśli umowa zlecenia jest jedynym zatrudnieniem (tzn. zleceniobiorca nie jest zatrudniony nigdzie na podstawie umowy o pracę) - składki na ub. emerytalno-rentowe są obowiązkowe (chorobowe jest dobrowolne, wypadkowe jest obowiązkowe)
• jeśli zleceniobiorca zawarł umowę ze swoim pracodawcą (tzn. łączy go z nim stosunek pracy) - składki są obowiązkowe
• jeśli zleceniobiorca zawarł umowę, ale nie ze swoim pracodawcą (tzn. jest zatrudniony u innego pracodawcy) - nie ma obowiązkowych składek. Jeśli jednak z tytułu umowy o pracę, podstawa do obliczania składek jest niższa od najniższego wynagrodzenia - wówczas umowa zlecenia podlega obowiązkowym składkom.

Należy podkreślić, że obecnie dla podlegania składkom nie ma znaczenia okres trwania umowy zlecenia (tak jak to było przed 14 stycznia 2000).

Podstawą do naliczania składek jest wynagrodzenie z tytułu umowy zlecenia. Wysokość składek oraz zasady finansowania są takie same jak w przypadku umowy o pracę (tzn. składki emerytalne i rentowe finansowe są po części przez zleceniobiorcę i zleceniodawcę, chorobowe przez zleceniobiorcę, wypadkowe przez zleceniodawcę).

Nie podlegają obowiązkowym składkom studenci do ukończenia 26 lat oraz uczniowie szkół ponadpodstawowych.

W przypadku umowy o dzieło, obowiązkowe składki wystąpią, gdy umowa o dzieło została zawarta z własnym pracodawcą. W odróżnieniu od umów zlecenia, jeśli umowa o dzieło jest jedynym źródłem dochodu (czyli nie ma innego zatrudnienia) nie występują wtedy obowiązkowe składki.

Zbieg tytułów ubezpieczenia

1. Stosunek pracy zawsze rodzi obowiązek zapłaty składek. Jeśli więc ktoś zatrudniony jest u kilku pracodawców, to składki płacone są od każdej umowy o pracę.
2. W przypadku zawarcia kilku umów zlecenia, obowiązkowe składki wystąpią z tytułu tylko jednej umowy. Składki będą płacone od tej umowy, w stosunku do której obowiązek zapłaty składek powstał najwcześniej.
3. Osoba, która jest zatrudniona jako pracownik i jednocześnie prowadzi działalność gospodarczą - obowiązkowo płaci składki tylko od umowy od pracę. Jeśli wynagrodzenie z umowy o pracę jest niższe od najniższego wynagrodzenia to wtedy składki z tytułu działalności są obowiązkowe. Ponadto zawsze obowiązkowe są składki na ubezpieczenie zdrowotne.
4. Jeśli prowadzący działalność gospodarczą zawarł także umowę zlecenia - składki są obowiązkowe tylko dla jednego tytułu. Składki płaci się z tytułu, który powstał najwcześniej.
5. Osoba prowadząca kilka rodzajów działalności gospodarczej jest objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi z jednego wybranego przez siebie rodzaju działalności.
6. W przypadku, jeśli ktoś ubezpieczony jest z kilku tytułów jednocześnie i przekroczy maksymalną podstawę do opłacania składek - powinien zawiadomić o tym wszystkich płatników składek. Wtedy zaprzestaną oni wpłacania składek.